INTERVIEW: PU KAP THAWNG MRTV (Broadcasting Myanmar Chin State)

INCC: Na min, Nu le pai’ min le suahnak khua hilh ciang thei nicim?

KT:   Ka min cu Pu Kap Thawng@Myo Lwin hi. Ka pai’ min cu Pu Con Sang,  Suangdo khua mi hi. Ka nu cu Pi Van Khua Lem @Sui Thluai,  Ngamual khua mi hi. Ka suahnak khua cu Kalaymyo hi a, ka khantohnak cu, laingam Suangdo khua le kawllawn Canta khua hi. Suahpih u nau (16) nei ing. Mah sungpen upabel ing hi.

INCC: Na innsungsang thu hilh ciang thei nicim?

KT:   Ka zi cu Nu Tluang Hnem, Ngamual khua hi. Ka zi i pa cu Pu N. Thang Vung, ka zi i nu cu Pi Hram Leng (Lente), Ngamual khua hi. Capa pa (3) le canu pa (2) nei ing hi. Ka ca tei min cu (1) Salai Mang Thuan Sang (maangno), (2) Mai Christina Thawng Za Hnem Sung (Sung keuh) BARS, (3) Mai Tayzar Lai Hin Mawi (Nulai) BA Philo, (4) Salai Steven Van Lal Lian Sang (Sangsang), (5) Salai James San Za Lian (Lian lian) hi. A venghawng in (5) haw hi.

INCC: Tawng na kaidan le degrees na ngahmi pawl hilh thei le ci?

KT:   A masabel in Primary ka kainak cu Suangdo ah kai ing. Middle cu Bualkhua ah phunnga kai ing. Phunluk cu Kalaymyne Natchaung ah kai ing. Phunkua le phunsawm cu Kalaymyo ah le Yangon Pabedan ah kai ing. Mah cengten AGTI (Electronic) cu Mandalay ah kai ing. B.Sc (Maths) cu, Yangon ah kai ing. 1994 kum in HGP part (1) ong in part (2) phi tuk cu a phiat haw hangin phileh thei nom mang hi. Hakha ah BRE kumkhatnak kai awn in, kaipih tuk tawngta um ngawl hangin keimah bek cu maikum ten ti haw in ngak li laih ing hi. Hizong cu ka tawng kaidan na hi.

INCC: Nunpatnak na ngahdan a comkim in sonsak thei nicim?

KT:  Keicu Pathian thulam ah in vaidawlzet ing. Itahum titale ka naupang laih ka khua Suangdo ah in naupang Sunday school (church school) tih um ngawl tak khawm vangin khawm thawthong awng poh ing. Mahnaven (church Choir) lasa le lazil nap zet ing. Mahten Kalaymyo ah phunkua ka kaikum in Pathian lakah zaan ka zautuk ten thungen ing hi. Ka thunget cu Maw Pathian zingten laizo tuk, thonuam ka hih hangin (na um ngangai tale) zinglam na zi 4:00am, ten phong in hi tin (test) in, thungen in zau ing. A zingten phot bangin canzok in khangtho ing. Mahten ai kei nazi 4:00am ten khangtho tukin thungen taveng tin ka ngaihsut laihtak in inn el a, meithat zungpen nazi kheng haw in na zi 4:00am na hi. Mah ni in Pathian um ngangai hi tih cu thutak in um in muangpan ing hi. Mah huncan cu ka kum (17) ing hi. Mah nung kum (14) ngei (1994) kum, Falam pen Sister Hrin Cer Pathian in mangin Pathian itnak le, Pathian i nunpatnak cu ka nunnak ah thungai le thutak in um in, muang ngah, pomngah, neingah  tang hi. Halleluijah Amen, Pathian a min thangphat ing.

INCC: Tu laihtak ngampi ca le miphun ca na bawl na deh lih mi pawl theinuam zet ung e.

KT: Pathian hehpihnak in, first posting cu (S.A.E) panmun (rank) in, dekpan in, (1987) penpan in, Falam (MRTV) substation zungah dek ing hi. Mah huncan penpan in ngampi ca le, miphun ca in, ka tihtheih ca lam  le ka thiam ca lam no le, ka thazang neih zah suah in, ngamca le miphun ca in,  dek li zuam li heng ing hi. 

                   

         Zunglam nadeh cu broadcasting lam hi a Kawlngampi i, law and order, hei hihen, General knowledge, theih tiknak lam ah hihen, Entertainment, mipi lungnop theih tuk in hihen, a hi pathum cu, forecast in zuknung lak li ung hi. Zuknung tih ten film bawlcop thong hi ngawlin, live, a ngaingaite ngeh bek lang tik ung hi.

                   

        Mahtin zung lam, na ka dehnak sungpen, a thupibel in, dehvo ka lak uh cu, ngampi uktu le, lamhuaitu tei nisial activity hempoh (upto date) loli in, leihumpi ah, theih tiknak a thupibel in, ka nadeh uh hi. Broadcast ka bawl uh vang, mipi in, a muhkim, a theihkim theihnak tuk vang, thupi in nei ung hi. Mi hempoh in, TV zuknung, a zohtheih hawnak tuk le thu le la a theihkim tuk vang deihsak in, zuam li ung hi.

                   

       Ngampi ca le miphun ca in, laimite international level tiangah, a hentheihnak tuk in le, a muhbat, a theihbat theihnak tuk in le, a huncan khel in thiamnak, damnak lam ah, ngaalling in, tuamlawm theihnak tuk hempoh, a hithei zazah in, zuampih li ing hi. TV zung lam, Substation, a thak bawlbet tuk le, mun tihkim ah hawh in, news laktheihnak tuk in, Kawlngampi kumpite le, Laingam kumpite tuah, helheh tin, keima panmun (rank) i sonbat ngawltian in, ngalhang zetin, laimi le laingam ca in zuam li ing hi.

INCC: Ngampi ca MRTV Broadcasting lam na dehsungah haksa na tihbel le nop na tihbel hilhbok thei nicim? 

KT:  Haksa ka tihmi: MRTV tihmi cu, Myanmar Radio and Television tihnak hi a, thulu pathum tuah, zung na dek ung hi. A masabel in to inform, to educate, to entertainment tih in thulupi pathum cu thupi koih in, na dek ung hi. Acozah tihmi kumpi cu Ngalkap le Buddist ngeh a hih haw hangin, Buddist biaknak le a puai bawlnakte cu, sunsun zanzan in TV pen in broadcasting ka bawl lih ten, Khristian mi ka hihnak pen, ka thin lungsung a, a suakmi cu, ka biakmi a nung Pathian, nun pantu, Pathian i thu te hi zuknung ah, tampi um bok naven maw, veikhat no hei, hah awng ngawl tin, ngaisungin, thin hakin, ka um lih can te hi, hak ti zet ing hi. Mahbek sialngawlin, kumpi nadek ka hih hangin, kumpi tei, policy zui, mang, nadek ka hih uh tak, Pi Suh Kyi, a sonsiatnikneknak, dem sitsiat in, a sonsiat niknek lihte, TV pen in, hah in, ka um uh ten, mipi ten, keimu hum ah in, theithiam ngawl kha kawn tih lau in, thin hak in, ka um lih tehi, hak ka tih zet uh mi hi.

          Nopzet ka tihmi:

      I babang taleh Khristian mi ka hih tak cu Christmas huncan nai ten le tholeh puai huncan ten, thin phawng zet in, vei le thuak bok ka hih tak cu mai dehtheih dehvo kha ma hi tih theileng thah in thih le thih nun le nun ka Topa ka biakmi Pathian in theileng poh tin Christmas la le video zuknungte nipi ni le taklam nazi 4:00am pen 5:00am tian, MRTV le MWD pen, Mogoke khuasungah, TV hah lelem ing hi. Mah cu lungkim zet ing, nop ti zet ing hi.

            A dang pakhat cu ka ngualcam Kachin Pastor pa, Israel ngam (Holy Land Trip) video cu nazi panih sung, TV pen hahsak ing a ma, lungkim zet ing hi. Kawl phungki ten, uktu, zungah, report haw a, a zing ten, warning piaknak ah ka min ngan (sign) ing hi. Hi ti bangin, kawl biaknak a, nasebelnak mun le ngam pen TV zung ka nadehnak zung le cette mang in, mission ka bawltheih hangin lungdam zet ing, lung kim zet ing hi. Nop tik zet ing hi.

INCC: Eimu minote, Broadcasting lam tuah na cahnuam le tha piaknuam nei cim?

KT:      Broadcasting lam hi, thapia zet ing hi. Aitahim titale theih kulmi le thiam kulmi hempoh huncan khel in, thuzak tiknak Media hi a,  FM radio le Television pen Broadcasting bawl ten manlang zetin mu in, thei in, thuman le thudik cangkheng kiuhkeuh in theih tiknak a hih hangin thupi tik zet ing hi. Mah hangin Channel tampi le channel a phunphun khen in, item tampi suak in, nei in, broadcasting  bawltheih tukin , thapia nuam ing hi.

            Broardcacting tihmi cu, media pakhat hi a, mahmi media sungpen a sangbel mi hi. Mahhangin channel pakhat cu bandwidth ngengpi kul hangin channel pakhat TV hahnak tuk vang sum tampi kul hi. Mahbek sialngawl in, “media law” theih kul zet hi. Media law cu ngam pakhat le pakhat cun ma naven a cunmi tamsaw hi.

            Media lam nadek cu, nop zet naven, kopnih hiam, naam khal kha bang hi. Lauhuai zet hi. Mah le mah liamdun, siatsuah kha thei hi. Mah le mah  thawnginn sung hen kha thei tak toh in, ngallin tuk tam zet um hi. 21 century media cu ho le ki in ngampi le leibuppi i manbel mi hi. Ngam pakhat le pakhat, cozah pakhat le pakhat, company pakhat le pakhat, video conference tian in bawltheih hangin neihphu, manphu zet hi tin, thapia nuam ing.

            Oh Ngawnmi le laimite mailam ah damnak lam hi hen, cihnak lam hihen, lobun thingpuak lam hihen, thih le loh thu ah hihen, Pathian thu zilnak lam ah hihen, nuncanzia (culture) lam ah hihen, cunnak, zilnak thiam theihnak tuk, hilhhawl dunnak  ah in, Broadcasting TV channel le F.M radio mangin, thandun, theitik dun tuk hung hi. Leihumpi hi mahtibang in hawh in, mang li haw zo ahih hangin, satellite,  internet tih te mangin, mibang tukin zuam ten nung, tin sosuah nuam ing hi. Facebook pen, ka sohsuah awngta bangin, Internet mangin thupi lapite huncan khel in, thu zakdun theih tuk hi thupi mahtak hangin cihthiamnak  lam pen IT lam, media lam, Electronic lam, cihthiamnak lam ah, oh ngawnmi le lai i ten advance zet in 21 century tuah zuiin, cihthiamnak, zil ham tuk hung hi.

INCC: Ngam pi ca, na deh mun tuam tuam pen, na zil ngah mi, mi no tei thei kul/thei pha na tih mi pawl:

KT:      Kei cu MRTV (thuthang hahnak zung) ah na dek ing hi. 1987 kum, January ha in pan in, kum pi nadek ing hi.Falam ah, first posting” S.A.E” rank in, dek pan ing aa ,1994 tian, Falam ah dek ing hi.1988 kum September ha khin, tawngta ten democracy ngen in buai aa, vankau aa ka zung uh ah hawh in U NeWin ii lim zuk tak cu , khe kulh haw hi. A celh haw ten inn mai aa Kawlngam pi flag vang khe kulh tuk ti haw aa ,mah ngai Thailand  flag maw, India flag maw ,China flag maw, pa khat khat cu taksak bun hi, ka ti le ,don thei ngawl in pin tul leh haw ta hi.Hi thu cu mi no tei, theihcian kulh dan thu, thei tik leh nak in , lang tik ing hi.

            Zunglam ah, meeting kai, ka hawh ten , oh Ngawn te vaangzet hung hi. Aum calam no te mi mai ah hei awn ngam ma hung hi. Ai ta kaw? Khua pii sungah inn le lo nei zo ma hung hi .Mah sial ngawl, tawng inn pen zil mi lai te sial ngawl, laidang ai mah sial awng ma hung hi. Mahten Lai mi ten Acozah zunglam aa na deh ngah tuk cu ual mai hung hi. Ai ta kaw? Khuapi sungah um ngah theihnak tuk hang hi. Mahti cun, cih le thiam nak phunsawm ong in buaih a ngah uh ten, kumpi nadeh nak tukbek, thei hung, Mang hung hi.

            A ngaingai in ka muhdan ah in, oh laimi te cu Tawnginn pen Tawng laibu sung aa sialngawl laidang aimah sialbet ngawl toh a hih uh tak, Acozah na deh cu a deh theih ca lam no hi le leu kak sih hi. Mah hang in, degree ngah in, buaih ngah na ve hung, cip cuangvul ma hung hi. Zung lam nadeh sioh in, interview a phi uh ten ong awng ma hung hi.Vei sawm laih a phi uh vang in ong awng cuang ma hung hi. Ii tang bawl tuk toh hung kaw? Dawltabel ten phunsawm ong in buaih ngah bok heng naven, Tawngkai suak zo ngawl aa Singapore hawh mi ceel ten, sum le pai tuah, phi sak in nadeh no cu, mu thei hung hi. A ngai cu, mi te a bang nuam uh ta le tuition te kai in general knowledge te sial in, mikang lai te zil in interview te phi tuk hung hi. Kawltei lak ah ka hawh, ka vah nak ah le, kumpi na ka deh nak aa, Ka ngual cam tei ii hem poh ah, a cang kaang dan cu promotion phi tuk, um le um ngawl te vang thei ham aa han tian haw hi.

            Interview phi le leu in a kon question suahtuk ii lai pe check tuk, a kon check tuk, tih tian  thei ham tuk in, dong kan ham khawng haw zo hi. Theiham khawng haw zo hi. Oh lai mi te cu theih ca lam no in lai zo in, a hun kimten phi men hung hi. Mahti cun nawh thuh thiam haw hi.Nawh thuhnak tuk sum zei thei haw hi. Mahmi sumbo hempoh te cu, promotion a ngah ceng ten zunglam lengpen, zei leh haw hi. Hi lai mun ah, nawhthuh dunbok in, zunglam pen sumngen li ten bok nung, ka tih nak hi kha ngawl sawn in, na pakhat a bawl tuk uhten, a laih ngawl in, a kul mi hempoh le humlam upa te tuah pehzom dunnak nei le leng tuk hung ti sawn khi deih sak ing hi.

            Interview phi ceng in ong tuk in, thiamnak phunkim suah in ong tung tihtian khaw ma zet in thei ham le leu zo haw hi. Ong le, ong ngawl, suak pe pet ta aa, ong ngai ngai haw in, thawn kulh caam tuk maw, tih te dong kan ham le leu in, a cang thei pa tawp in ,mun le ma, a pha bel nak ah, thawn tuk in, sum le pai tuah, son dun ceng khawng le leu, haw zo hi.Mah huncaan sung zong, oh laimi ten thei kha nai sai ma hung hi.Hi te cu, kawl tei lak pen ka muh , ka theih , mi te hi. Cun tuk zil tuk vang cu, um na ven, pha hi tin ti khawng mang hi. Huum lam bawih upa te khi, neih le siah tuah, mit mai zo thiam zet haw hi. Azi a ca nau, tei lak ah le, a inn sang ah khin, um lawh bang lo li in, um zo thei haw hi. Mah ti um ten, thu cu thei pal veng in nem cuam nak cu um veng hi.

            Zung na dehnak lam ah hi ta le, mai khut nuai aa tei thu cu, theih tuk kulh cam hi. Muang khawng pah sun hi. Zunglam bawih na hi ta le, cheeque hum ah, sign baih no in thupah sun hi. Blank cheeque ah, sign thu hihim pah sun hi. Sumthu ah in number pha no in zo cangcian in ngan in hi. Mah mi sum number cu lai vang in ngan leh in hi.

            Meeting a sam haw mi cu ngal ling sa in kai in hi. Adot haw mi cu, thei tuk zuam in, dot kik kulnak munah, ngal hang zet in, dong in hi. Awn kam hum no in le, ciang zet no in, a com thei bel in, son in, dong in hi.Na dehnak zungthu cu, a del in, thei tuk zuam in, eihkuh mang pahsun hi. Deih saknak ngeng pi tuah, dek in hi. Na thutheih mi vang, khua pih, tui pih te, seu le leng in hi. Khuapih tei, kulh le sap mi vang dong kan in bawm in hi. Bawih te tuah mu dun khawm, son dun khawm theih nak tuk, vai hawm sak in hi. Uktu tei muan tak in, um in na, deihsak nak tuah mi tampi bawm in, a kulh ngawl nak ah, na awn kam sup in hi.

INCC: Tu ni tiang hih ti bang in State level le Ngampi level hengto thei tuk aa Pathian hi nangmah lam a huaih daan le na zuam daan pawl:

KT:  Hi thu lu hi, phi tuk ngaih sut hak zet pakhat hi. Aitahumti tale a phi tu ten Pathian lak aa lungdam san, tetti khan cu hi na ven, A sial a ngaitu ten a tuangkhawng in a muh khak haw tuk hi lau zet ing hi. A ngaingai cu Pathian ngawl cun ai mah oh tei tihtheih um ma hi tih cu amasabel in ka son nuam mi le tetti ka khan nuam mi sawn hi.

(1)        Tu ni tiang din mun pakhat, khunnak pakhat, covo pakhat, ka co khak bok hi, Pathian ii ka hum aa, a phatnak le, a hehpihnak, hang hi tin amasabel in teti khan nuam ing hi.

(2)        Apanih nak cu Ka nuu, Ka paa, Ka zii le khuapih tuipih tei thunget saknak hang in Pathian in hehpih in lampuinak hang hi tin, teti khan nuam ing hi.

(3)        Apa thumnak cu Lungmu tuangzet in mitei hum aa ka muh theih nak tuk in le, niamkhiat nak lungmu nei thei tuk in, ka nui thu hilh, thucahnak te a cangthei tawk in zuithei, mangthei tuk in ka zuam, ka deh, ka bawl, nak hang in Pathian thupha ngah ing tin, teti khan nuam ing hi.

(4)   Apa li nak cu ka pan mun tih kim, khua tin kim ah tawng kai tik kaw kawi a ma, Sihzaang lam aa ka nampih Munzo unau tei lak ah kumthum tawng kai ing hi. Mah mi ka puu cu Bohmu hi aa, a capa vang Bohmukyi hi. Acanau te cu Doctor pathum le sihni(lawyer) te ahih haw tak cu, a mu thu hilh dundan te, ka muh, kazak tambok hang in ka mai lam nun khuasaknak ah cung in, tepkha bok ing hi tin hi laibu sungpen Kawltei (tinsaya,minsayate hem poh lungdam thu phawlak tikthah in, teti khan nuam ing hi.

(5)        Apa nga nakah Falam ah (1987-1994) kumtian kadeh laih pen pan kadeh le ka tel nak mun hempoh ah deihsaknak taktak tuah mai khua le ngamca tuk, sunsun zanzan in zuampih li mek ing hi. Mah tibang in ka bawl ka bop mi te cu, a kut a nget hang hi ngawl sawn in, ka bop theih, ka huh theih nak kong sung, a hen hang in hi sawn hi tin, teti khan leh nuam ing hi.

(6)        Apa ruk nakah Mogoke ka um laih thu hi. Oh Kawlngam cu Biak nak no pawl cu, ngam pi in, zawnsak zet haw hi. Nuainem zet haw hi tih cu, thei sa tek poh hi. Mahbang hun laih tak in, Myone Biaknak lam zung bawih tuah meltheih bawl ing aa, Laimi Kawhhran pasarih le midang(Lisuu) miphun Kawhhran (130) te cu, biaknak zungpen theihpih nak laipi ngah sak thei ing hi. Mah mi laipi cu tu ni tiang a biak in tek haw ah phano in tak haw aa, phano in keem haw hi.Hi rori cu ka nun sung ah ka lung kim bel mi hi tih thu vang teti khan nuam ing hi.

(7)        Zunglam thu ah a hi ta le, Kawlngam ah Setzung thawn tih um awng kel ma na ven, Mogok aa setzung cu hampa lakpen khua sungah thawn thei ing aa, mipi te le, humlam upa te hempoh lungdam haw hi. Mahcengten (self depend) Myawadi T.V vang, nilawh lah kha la ngawl in, kum (15) a thawn thong in, hah sak ing hi tih thu, teti khan, leh ing hi.

(8)        Apa riat nak le a dawltabel  nak ah in mi ka bop mi, a tam sawn cu, a kut hang,  a nget hang, hi ngawl in, a kul hang le ka bop theih dinmun sungah a um hang in deihsaknak tuah in bawm ing hi. Mahtin Ngawn mi le Ngawn tei ca, Laimi Laingam ca, Khrihfa tei ca, theihpa tawp , tha zang suah in, deih sak nak tuah, ka bawl ka son, ka deh, ka hilh mi hi. Khrihfa nun, Pathian ii teti, Pathian thu cah, Pathian ngamca, na dek ing tin, ngai sung in, ka bawlmi hi sawn hi. Mahhum tawn in, Pathian in ka thamngawl, ka tak ngawl vang Department  lamah hei hi hen, ka um, ka hawh nak le ka tualtel nak mun aa ,camngual te hei in hi hen, lemno in le, nop no in, thatui no in, otpih haw in, mitmai pha ka muhnak hi tin, Pathian mai ah teti khan nuam ing hi. Lungdam zet ing. Hi thu lu tuah peh pai in Pathian mai aa, teti khan mi hi tin muhpihten za zal ta bun hi tin ngen ing hi. Hi lai a sialtu hempoh Pathian in thu pha pia tahen. 

INCC: Mai lam Eimu miphun ca/Pathian ngam ca na tumtah mi pawl:

KT:      Mi hing tih mi cu Pathian ii bawl mi hi aa,nun nak le hawvang nei mi hi hung hi. Eden huansung aa, eih tuk ngawl thingthei ei tu tei,(ci hah) mi ahih uh nak ii (a ngah a pak hang in) micang kimtih um thei viang ma hung hi. “Mah hang in”

(1)        Amasabel ah oh Ngawn mi le Laimi te, Pathian um in, muang in, a thu mang tuk tih thu cu bul phut in cah nuam ing hi.

  

(2)        Oh Ngawn mi te hi thinlung tuang le, thinlung thiang nei dawm zet hung. Sakhua mipha tih mi dawm zet hung hi. Pathian cu, mi thinlung khi sawn hi a zoh. Thinlung zo in, a nun nak uh,” mawng” hi.

(3)        Oh mi le sa te hi ka muhdan, ka theih dan ah, Mi ngaalnawm in mi lau li in, mi maizah in, zahcak nei theizet, minam hi deuh bang si hung tin mu ing. (Ka ngan sual ta ngai dam bun hi.)

(4)        Oh Ngawn mi te hi sung le khat, u le nau, nam pih, phun pih te tuah, ngual nop duaduam in, um le leng nap pawl deuh, hi hung aa, Mah no in, cangpak in, mi khua, mi ngam aa, mi lian um nak, mun le ma ah, a nop sawn zet vang in, lungmu pem ngawl, nap ngawl in, zawng khal no vang, ngual nop thu pi ti pawl hung hi.

(5)        Oh Ngawn mi nam te hi Piam le pam, thiangtho zet no in, a um thei, a um nuam, a um le leng tu te hung hi aa, mi tei phat zawh ngawl, bat zawh ngawl mi, mi nam pakhat hi hung hi.

(6)        Mahnaven( zawn le ngau ) leita hang in (Zing, Sun, Zan)man ving viang ngawl in, na a deh uh tak cu, thianglim zo ngawl in cangta  hung ee.. Mah ti cun, oh Ngawn mi te, Niin belh bulh, miphun tin miten mu haw thong ee. Ngawn mi, khua no um te, thiang tho, thianglim nai sai ma hung hi. Khanglai tangval te rori hei in, thiang lim zo ma hung hi. Eimuh khua theitu a ( NU le a Pa ) rori hei in thianglim zo ngawl ta toh cu, naupang hempoh te (niin le baal) belh bulh in cang khawng cu poh ee. Mah ti cun, a ngei ten, a kua mah ciangcuang um peng ngawl hang , niin ten ngawn in, a niin a baal mi phun le nam, roco ta hung hi. Hi hi, a ni sial in, ngai sung in, aitang in kaw, ka hilh, ka bawl theih tuk tin ,buai pih li meek ing hi.

(7)        Bible sung aa, Zingtung in mi tei lo ah, kuuli dek pa, Sun pen pan in mi lo ah, kuuli dek pa Tak lam, lo vai pin kuan ten mi lo ah kuuli dek pa tih mi, mi pathum te bang in, Oh Ngawn te cu Zing tung pan in, thim tian, kuuli dek pa, tih mi pa khi bang in, zing sial in, pumpi khap khat ca, man awng ngawl, a hih uh hang vang na hi tin, mu in,Tu pepan in, oh mi le sa te Sun te pan in, na dek pa, Lo vai pin kuan ten dek pan pa, bang in mi te tuah, ni lawh bang ten in, a ngah theih nak tuk a ii dek in a ii bawl tuk hung kaw?

          Ngaih sut tuk hun zo.              

    Lei hum aa mi cangkaang te, a zoh uh ten, Thuman, thudik tuah pum cawm haw hi.

      Amasabel in Cihthiamnak zil haw hi. Adam sung le a nunsung zil haw hi. Mahceng ten Dam tuk in zuam a, ngal ling in um a, tuam lawm dun haw hi. Mah le mah it zet haw hi. Mi tei nunnak vang, mai nunnak bang in, cingkhawl in, keem haw hi. Zingsial huaktuah thazang tuah, pawl komnak tuah, thungetnak tuah, rinsan nak, uup nak, muannak tuah, dik cangnak tuah, mai nawt in, celh suak tian, naa dek in, zuam haw hi. Mah tin piam le paam zo in, a uup, a deh, a zuam haw nak hang in, ei khop bek sial ngawl, eih valtian in ni lawh dong haw hi. Hau in, mi bawm zo haw hi.

            Lobung ten, lobun nak lam ah, degree la in, zil in mahceng ten, lo bung haw hi. A deh, a bawl tuk mi cu, a thiam zet mi bek khi, bawl haw hi. A theih cian, a theih kheng mi le, a thiam taktak,a thiam cangcian zet mi bek khi, bawl in dek haw hi. A theih kheng, tih mi cu, hlawk tuk le hlawk tuk ngawl, tih mi khi hi aa mah cengten, a thiam mi khi bawl in dek haw laih hi. U nau te aw, nang ee, a hlawk tuk le hlawk tuk ngawl tuat thiam hung maw? (tuat dit det an, awi ing.)

            In ce ka tih ta bang in Cih thiamnak a zil uh mi hi kuuli deh daan maw? Sum tha lawh cial dan maw? Ai ti bang cih nak te kaw? A zil, a cun, tlawng a kai, A tlawng kai uh mi hi, a ii zilh mi, tlawng ah kaw a kai? Mah ti rori in ngai sung in, um hun zo hung hi. Acozah Kumpi nadeh vuanthan deh nak tuk fang in maw Tlawng a kai lih uh mi? Kawl awn in (Luk Ngan Shin) cangsuak thei, tawng te sawn deuh khi cung in, zil in, kai nung hi. Mi tei kuuli tuk fang zilnak tawng ah kai ma toh nung hi.

            Acip a thiam ta tak te le zilnak sang deuh, thiamnak sang deuh nei ten (Mi tampi tuah komkhawm in) company te phuan in lungkhat thin khat no tuah, thuman thudik no tuah, felfai zet in, lamhuai in, Ngawn mi le sa te tampi, huapzo in , mi tampi, ni lawh pha le 

            khopkham ngah theih nak tuk zuam tuk hung hi. Eimuh pakhat bek in company phuan tuk cu      ( than kik, puan pi cum bang in) cang kha sual tuk hung hi.

            Ngamdang um, Ngam cangkang um, ka phunpih, ka Ngawn pih, u le nau te aw, Na muh mi, na theih mi lena thiam mi te, haw lawm in ,Na Boss te pui in, a khua a ngam uh ah Kawl awn in (Setzung, Aluk zung, Kungtaih pi pi, le,Company pi pi te) phuan thei tuk in han thawn in , pui lo bun hi. Mahbekten nacih na thiamnak lawh tingtu pa/nu, in cang tuk hung hi. Kawl awn in (Kung kyian pen kung chaw setzung) suak tik thei tuk zuam nung hi.

            A dawl ta bel in, ka han thot nuam mi cu Cingcai zet in le Niam khiat dun zet no in, um in, Lungmu sungta bel cu, mawi in, thiang in, tuang in, mi te cu, a pha lam ngeh in, mu dun thei tek nung. Thu saupi mu tu le, ngaisung theitu hi tuk in, lai tampi sial in, Bible tampi sial in, Pathian muang in, thu ngai in, um in, a thu mang in, mah tuah a kaih mi le, mi tam pi ca, a hlawk thei mi lai te sial in, cung in, zil in, khual tampi zin bok in, Pathian in, mi hing hempoh,  huham cahnak, a piak sa hung hi tih thei in, um in, le muang nga ngai in, thu man thudik tuah, ngal hangzet in, mai lam kal suan ten nung tin, han thawn leh ing hi.   

            Mi phunphun khat, Mi nam pakhat, Khua pakhat, a khan toh theih nak tuk in haw vanglam ah Pathian sung kua, Pathian theih mi, hi tuk aa, A ni sial in a khuasak nak ah, Pathian thu ah,  van lam sawn zo in, khua a sa, a deh, a phet nak ah, a biak Pathian le, a upnak, a muannak pelh solh dun ngawl mi hi tuk aa, Lei humpi le, phun le nam huap in, cip in, mi hau tampi a um uh kul hi. A ciip nga ngai uh ta le hauvang hau bok tuk hung hi. Mahhang in mihau miciip, a tamten, khua, ngam, Phunpih, tuipih, khang to tuk hung hi.

INCC: Pu le pa tei nundaan pen cuntaak, zui taak na tih mi pawl:         

               

KT:  Oh Ngawn mi  pu le pa te hi (siikaan =daan) nei zet haw hi.

         Oh Ngawn mi Pu le Pa te hi mi niamkhiat thei zet haw hi. Oh Ngawn mi Pu le pa te hi nadek zuam mi te ngeh haw hi. (tha zawng um viang haw ma hi.)

           Oh Ngawn mi Pu le pa te hi thih, siat ton, a um ten, thi ngal dun cik cek  haw hi.

       Oh Ngawn mi Pu le pa te hi pakhat le pakhat Pu, Pi, Pasel, Ni, Ngang, Tu nu, Tu pa, theidun cik cek, kan dun cik cek haw hi.         

        Oh Ngawn Pu le pa te hi lual man dun in it dun zet haw hi.

         Oh Ngawn mi Pu le Pi te hi Namkap upa sam cikcek in thukhen khuai haw hi.

           

       Oh Ngawn mi Pu le pa te hi Bawih, khua nu khua pa, Kum u pa, tih te khi, upat dun zet haw hi.

            Mitei poi tok tuk ngawl le mi te tuah rem tuk tih cu thupi bel in hilh dun haw hi.

            Oh Ngawn mi Pu le pa te hi Sungte, Maak te,Teek te le Nu phal, te tuah nopzet in um thei haw hi. Mah bek sial ngawl in Ceel le maak te le Nuu, u nau sial khawk ngai, tih tian in it dun haw hi.

            Oh Ngawn mi, Pu le pa te hi Sa ei ngai dun haw in, Tu ca, Palam tawn, Se lawn sa, Nu lam cen, Ngawng pi, Ngawng zum, Pu salung, Nu ngual zuu, Sang ngam zuu, Za zuut, Za zuu, Ak zuut, Vok zuut, Taang tha, tih te nei in, nop zet in khua sa haw hi.

            Innsaang dang leeng a vak, a hawh uh ten in, a leeen nak a hawh nak mun inn, a hen tuk ten in, Innteek pa, Innteek nuu, te cu, Pii, Puu, Ni, Ngang, Pa seel, Nu seel, te sam cik cek in hawh in leeng dun haw hi. Hi daan cu cun tak zet in mu ing hi.

            Mah na ven,      

            Oh Ngawnmi ten Pa no bek khi thu pi in, koih in, numei cu, ii mah in, sial haw ma hi. A dam ngawl uh ten a zo tu taktak cu A ceel nuu, A nau nuu, A  u nuu te sawn khi hi. Mah na ven Nuu mi, tih mi cu aimah, sial haw ma hi. Hi cu oh Ngawn mi ten ngaih sut leh, tuk kul in ka muh mi hi. Savaai in, sa ai in, zuu le sa tuah, sunzaan in a um haw khi cu poitik zet ing hi.

            Oh Ngawn mi Pu le pa te le Lai mi te hi, eih in lam ah hi hen, silh ceen lam ah hi hen, zingsial khua sak nak lam ah hi hen, ii paw poh a bawl hawten in, a baihzawng  in lea ceng tuk thupi tih thawthong in, bawl li thei mek hung hi. Kawl awn in (Phit ta lu ni pii, phit  ta lu saa da, chin yu yaa ma hoh buu) tin ti nuam ing hi. Lamzin el le mi maipen in nuam poh in, zin sang thaw thong thei hung hi. A silhceen uh vang a niin tih um ma, a baal tih um maa, milak hawhten a thiang deuhno, um nang tih um ma, um pawpoh in umthong hung hi. Eih in lamah vang, a uuk deuh in bawl in, huan in, eih tuk ngai sung ngawl in, vonvah tuk thupi, ngil vah tuk thupi tin um thawthong li thei te hung hi. Hi cu a man lang thei thei in khelh tuk le rep tuk in mu ing hi. Mahbek sialngawl mileeng, khual mileeng a neih uh ten, eih tuk, in tuk, ngaisung sak law lo in, piak tih mi nei zet ma hung, hi cu pheek ten zawn sak zet haw hi. “Ngawn tei inn leeng bang thong poh ung hi, aimah piak tuk nei ma ngel cel si ung tin awn kam nei haw hi.”

            Oh  Ngawn mi Pu le pa te hi, mai lam saupi ngai sung thei um haw ma hi tin ka muh mi cu A ca naute mi bang tuk in pi ting tuk in “ plan” bawl thei haw ma hi.

            Oh Ngawn mi Pu le pa te hi, Anung mi Pathian le, Eimuh te a bawltu Pathian a theih ngawl haw cu poi tih tuk a ngeng bel mi hi.

            “Oh Ngawn mi le, lai mi te hi, Veikhat cu savai haw in, cing ne in sa khi hil aa, Acing a keemtu tuk in, a bawl mi, Mihing tei awn a zak ten, muang le suang zet in, a el ah ka heng an bawm haw tuk hi tin, zuan na ven, a ngaihsut nak bang ngawl in, Mihing ten, mah mi sakhi cu, mei thal in, kap hum haw hi. Hi thu te hang in, Lai mi te mi a phat ngawl nak hi tin mu ing hi. Mahhang in, ngamsa, vano te khi, kap ngawl in, um thei an, Pathian thlawsuah ngah saw deuh nan tih hung maw tin, ngai sung ing hi. “          

                                                                                                                                                                                                          INCC: Mi phunphun khat a khantoh theihnak tuk aa kul caam na tih mi pawl:

KT:      Mai Lam ei mu mi phun ca in Ngaih sut , thuduh sam cu tampi um ee,

(1)    Ngawn ngam, NgawnLand khua, Valung/Suangdo khua cu (Myo)       cang  thei   tuk in zuam nuam ing hi.

(2)    Ngawn khua hempoh Electric meivak pimpem tuk, Gas le, Electrc in an huan thei tuk in zuam li ing hi.

(3)   Ngawn khua, khua khat le khua khat 18’ Lam pi (Acuuk, A khal) motor heng thei, hawh thei, le leng tuk in, zuam li ing hi.

(4)    Ngawn khua, Uksuh pakhat ah phun 10 Tawng pakhat nei thei tuk in zuam li ing hi

(5)       Ngawn ngam, Ngawn khua, uksuh pakhat ah (Healht Center) pa khat tek, um thei tuk in, zuam li ing hi.

(6)        Ngawn khua, khua tin kim pen, kum khat ah phun (10) phi tu te, a dawm bel 100% ong le leng in, Marks phazet tuah, mai deih mi (Major Line) kai thei tuk in zuam thei tuk in, han thawn li ing hi. Ka thu duh sam bel mi hi.

(7)    Ngawn mi te, Company nei tampi um thei tuk, zuam tek tuk in so suah li ing hi, ka thu duh sam bel mi hi.

(8)  Ngawnngam sungah, Ngawnmi miciip mithiam, Ph.D, M.D, M.SC, M.A, M.Th, M.B.B.S, M.E, B.E degree ngahtu, tampi umtuk aa, mai Ngawnngam rori ah um in , nadek tuk tih mi rori cu ka thuduh sam bel mi hi.

(9)   Ngawnngam sungah,Techinician school, “Diploma Medicine tawng”, Fashion tawng tih no note, um thei an tin ka thuduh sam hi.

(10)  Ngamdang um pawlten, Ngamdang mi (MiLian-Mihau) Company ngeng pipi nei tute, Ei mu Lai Ngam, Ngawn ngamah, pui in, Setzung, A lu zung, Factory te phuan rori thei tuk, Mah Lai ah, Ngawnmi tampi (na deh ngah in, pum cawm thei tuk hi). (Zuam tek bun zuam ro ri bun hi.)

      A panih nakah cun Eimu Ngawn mite, sum le pai (share) khon khawm in company phuan tuk, (Set yung, A Luk yung) phuan tuk in, so suah pan li zo ing hi. Ngawnmi le Ngawnngam cu thiang tuk, mawi tuk, hingdim demtuk, Lamzin phatuk, damtuk, khop kham tuk, daannei tuk, socialtuk, Mi otpih thiam tuk, mipawl thiam tuk, zuam tuk hung hi.

(11)   Zung lam ah vang state level, Ngampi level ah, bawih dek thei bok  tuk loli in zuam tuk hung hi.

(12)  Sipuayi lamah vang khua tek ah dawl lian pipi te zuak in, Myo pi lamah vang, oh Ngawn ten, Dawl lian pipi phuan in, zuak in, hau te tup in um tuk, tih mi te cu, ka thuduh sam hi.

(13)  Ca naute, phunlang kai te, phunsawm heng tengteng tuk. A dawm bel 100% ong tuk. Ong rori tuk.

(14)   A cang thei tale (MP dek tu tuk) Ngawn mi um le leng tuk.

(15)   Vuankyi Choke, Vuankyi dektu um le leng thei an, tin mailam ca thuduh sam li ing hi. Thungen li ing hiThungen leleng  tuk hung.

(16)   Innsaang tek ah, Ek buuk, Tuibual nak khaan, pha no nei in le thiang lim siksek no in, neithei zuam lo li tuk hung hi.

(17)       Innsang tek ah in, Internet, Website, nei in, Email le Gmail  te mang in, Video conference te bawl in, Global tuah, up to date in, pehzom theituk be bel cu, 21 cencury ah thupi ta tak hi. Aman laang theithei in, khua khat ah Internet Website, Satterlite, Private in nei tek tuk in zuam zazal tuk hung hi.

(18)       Puai a bawl uh ten hei hi hen, Saa a ngawh uh mi cu, a ngawh laih tak in, mi te mu tik ma nung hi. Video Zuk nung vang Zuk tuk ma hung hi.

(19)       Mei thal a neih uh hi, Nganhing thah nak tuk kha ngawl sawn in, puaitih bang, mithi um caan tih bang ,bawih muahnak tihbang caan ten le, Tapung, Damiah le Ngal donak, in mang sawn an tih han thawn nuam ing hi, kun nuam ing hi.

(20)       Kumkhat ah innsang pakhat, mipum pum khat in thingkung a dawmbel kungkhat ten bek cing / phut thei en tih ngen nuam ing hi.

INCC: Ngawn Lai (Ngawn Literature) khantoh theinak tuk aa kul caam na tih mi pawl:

KT:      Mi phun pa khat, tih mi cu, Awn, Lai , Biak nak le, Daan tih mi tuah a um mi le a nei mi hi aa ,  neih kul cam mi vang na hi. Hi te sung pen, Awn le Lai hi thupi cuang hi.

            Miphun hek khat te mi A awn haw lai aa ngat theih ma hi. Ei mu Ngawn awn vang hi, lai in ngat ten, Awn lom le kom tuk, nak mun te, a ngat uh ten hak mah tak hi. Miphun dangten mah lai mun ciah cu, ngan thei nai sai haw ma hi. Pu Luah Shei (Ngawn Bible let masabel tu) in, ii tin ti kaw, ti ta le, Ngawn lai Ngawn literature cu Ph.D tiang ziltuk um hi tin, ti awng hi. Mah hang in Ngawn lai Ngawn literature le, Ngawn culture cu khua pakhat munma pakhat bek pen in Ngawnpi huap in, comitee phuan in bawl in, soncat theih thong tuk cu hi deuh ma hi. Ngawn mi pi le, mi ciip te sam khawm in, meeting bawl khawm in, comitee phuan in, tuan vo a tuamtuam sehdun in, research bawl in, language lamah, ,specialist  cangtuk, zuam in, mahten ma kai lampui in, thungai le thutak in  bawl thei zuam tuk hung hi.

            Ngawn ngam ah, ngawn awn ta tak a mangmi khua cu khua (18) um hung aa, Kawl lawn ah Ngawn awn loli, mangtu khua cu khua (3) um hung hi. Falaam ten (Tap pi tong in, a miphun, a aiawh) tin, ti haw hi. Mahhang,  Ngawn mi le sa, inn sang ten, Ngawn awn cu ( kaa bul awn )tappi awn lo li in, mang ten haw  hi. Mangten tuk in, na sawm bet leh ing hi.

            Pu Luah Shei in Ngawn Bible, a leh celh ten, lei hum pi (world Record) ah, ngawn awn in, bible nei thei zo ung hi tin, register bawl zo hi, tih thu vang, dong hung hi.Lung dam huai zet hi. Mahcengten Ngawn Bible Committees ten Ngawn bible cu let ceng le leu haw in World Record ah, register bawl le leu in, Ngawn awn in Bible tian nei thei buang hung hi. Pathian min sung lawi se sem ta hen hi. Mah mi Bible cu, awn hi aa, alai ngaingai cu, nei ma laih hung hi. Awn le lai cu, cun thei deuh ma hi. Mah hang, Ngawn literature thu tak in, bawl tuk le, neih tuk, han thawn nuam ing hi. Deih vang deih sak zet ing hi.

            Tu laih tak kek ah cun, Ngawn awn le, Ngawn daan(culture) a kim no in, nei in mang li tu cu, lawibual khua li, a tih mi, Ngawn hangta, khua li, ah bek um zo hi. Hi khuali ten tuni tian kem in cing khawl thei buang haw hi. Mahhang in (Ngawn culture and Literature office/center) cu mah lai mun ah nei in Ngawn mi cip le, mithiam pawl ten, Ngawn lai le Ngawn daan, phano in, kem in, cing khawl thei an, tih vang so suah nuam ing hi.

            Ngawn inn, Ngawn van thuam, Ngawnphun laam, Ngawn lai te cu, mah lai mun ah, museum buuk , inn , Center inn te nei in, keem in cing thei an, tih vang in sun mang nei ing hi.

            Ei mu Ngawn daan le laimi tei daan in, a kim khawng thei ngawl mi le , a cangkim thei ngawl mi, daan, awn le lai te vang, mi zapi ii theih mi le, man mi, mitei awn le, laivang, zawng in cungvang, cungbok nung hi. Kawlngam ah um hung aa, Kawl tei daan a hek khat te hi, mi lak na hawh ten, na cung thei an cun, mual pho deem deuh bok tuk hi. Khun daan, Ke man daan, Tui keu le, Van pho dan, Van zaak daan te hi, Kawl te a cung thei uh an, mi mai ah tampi mualpho deem zet tuk aa, mawi vang mawi deuh tuk hi tin mu ing hi. (ka sual ta ngai thiam bun hi.)

            Lungdam zet ing hi.Ka ngat sual mi le, ka muh dan te, a lem ngawl mi le,a cang thei ving viang ngawl, a um ta le, ngaithiam zazal bun hi tin, kun ing hi.

Pu  Kap Thawng@Myo Lwin

Myanmar Radio and Television Department (MRTV)

Director, Chin state,Hakha.

Email: kapthawng2016@gmail.com

Ph.09402564291/09789937837